εκ

και (πριν από φωνήεν) εξ και (σε σύνθεση) ξε- (AM ἐκ, ἐξ)

πρόθεση που συντάσσεται με γενική και ισοδυναμεί με την από + αιτιατική

ο πλήρης τύπος τής πρόθεσης είναι εκ(ς), το ς μεταξύ δύο φωνηέντων αποβάλλεται σε σύνθεση και πριν από τα γράμματα β, γ, δ, κ, λ, μ, ξ εμφανίζεται με τη μορφή εγ («γδικιούμαι», «ἐγβάτης» — εκβάτης, «ἐγλαβή» — εκλαβή κ.λπ.) στις αττικές επιγραφές ἐχ πριν από τα χ, φ, θ, σ

Ι. σε σύνταξη σημαίνει: 1. κίνηση από κάποιο τόπο, απομάκρυνση, εξαγωγή, προέλευση («έφυγε εκ τής γονικής του χώρας, εκ τής οικίας του»)

2. χρονική αρχή ή αφετηρία («εξ αμνημονεύτων χρόνων», «ἐκ παίδων εἰς ἥβην ὡρμᾱτο»)

3. το ύστερο, το κατοπινό («ἐκ μὲν εἰρήνης πολεμεῑν» — μετά από την ειρήνη να πολεμούν

4. καταγωγή («προέρχεται εκ καλής οικογενείας», «ο Θεός έπλασε τον κόσμο εκ τού μηδενός»)

5. την ύλη («κατέθεσα στέφανο εκ δάφνης»)

6. φρ. «εκ τού εμφανούς» — εμφανώς, «εκ στόματος» — προφορικά, «εκ τού μηδενός» — με το τίποτε, «εκ δεξιών», «εξ αριστερών», «εκ τού συστάδην», «εξ όψεως», «εξ ακοής», «εξ ιδίων», «εκ τών ενόντων», «εξ αρχής», «εξ απροόπτου» κ.λπ.

αρχ.

μερικές φορές η πρόθεση αυτή μπαίνει μεταξύ επιθέτου και ουσιαστικού («τρόπων ἐξ οἵων»

ἐξ οἵων τρόπων)

1. μετάσταση από τη μια κατάσταση στην άλλη («δοῡλοι ἐξ ἐλευθέρων»)

2. το μέρος από το οποίο κρατάει κάποιος κάτι ή κρατιέται από κάτι

3. το όλο απ' το οποίο λαμβάνεται το μέρος

4. αιτία («λέξον ἐκ τίνος ἐπλήγης;»)

5. το ποιητικό αίτιο («ἐκ βασιλέως δεδομέναι»)

6. συμφωνία («ἐκ τῶν ἔργων χρὴ μᾱλλον ἤ ἐκ τῶν λόγων τὴν ψῆφον φέρειν» — πρέπει να ψηφίζεται κάποιος περισσότερο σύμφωνα με τα έργα του παρά σύμφωνα με τα λόγια του)

7. τον τρόπο

8. φρ. α) «ἐκ παντὸς τρόπου» — οπωσδήποτε

β) «ἐκ στήθους» — από μνήμης

γ) «ἐξ ὑπογυίου» — πρόχειρα

II. σε σύνθεση σημαίνει: 1. το έξω (εξέρχομαι, ἔκδημος)

2. απομάκρυνση, αφαίρεση (εξίσταμαι, εκδύω)

3. το εντελώς (εκπληρώ, εξοπλίζω)

4. το πολύ (έκλευκος, ἐκπεπταμένως)

5. τη μεταβολή (εκβαρβαρώ, εξελληνίζω)

6. την καταγωγή (ἔκγονος).

[ΕΤΥΜΟΛ. Βλ. λ. εξ].